هندوئیسم، محصول فرهنگ‌های بسیار است. هرگونه اعمال دینی، از جشن‌های ودائی گرفته تا مراسم قبایل ابتدایی، همه را می‌توان در کالبد هندوئیسم یافت. تهیه فهرست کامل رسوم دینی هندو دشوار است، چرا که این رسوم در هر نقطه از هند با نقطه دیگر متفاوتند همانند پراتاکریتیا ساندیا روزانه‌اند. این تفکرات، نیایش‌ها، آیین‌ها فرایض دینی را تشکیل می‌دهند و بر هندوی از کاست بالا، انجام روزانه آنها واجب است. بیشتر آنها در خانه‌ها به جا آورده می‌شوند. بعضی از هندوها مجسمه‌های خدایان را در خانه می‌گذارند و عبادت می‌کنند. در بیشتر معابد هندو، سوای آداب مخصوص که در موقع خاص انجام می‌شوند، هر روز چند کردار نیز باید به جا آورده شوند. این کرداها شامل نیایش‌ها عبادات و برگزاری آیین‌های گوناگون می‌باشند. برخی از هندوها اعمال هفتگی نیز مانند روزه (که در روز خاصی از هفته است) دارند. برخی از نیایش‌ها و عبادت ها بر حسب تقویم قمری خودشان است که نمونه‌ای از آن چنین است که هنگامی که ماه تمام، یا هنگام ماه نو، بجا آورده می‌شود. جشن‌های سالانه، فرصت‌ها خوبی برای فعالیت های دینی فراهم می‌آورند. برخی از آنها به پرستش خدایان و الهه‌های خاص هندو مربوط می‌شوند.

جشن خرمن که در آن برای پرباری و محصول خوب نیایش می‌کنند و کارگردان با گذاشتن افزارهای کشاورزی خود در محل محراب معبد، پرستش ویشوا کارما، بزرگترین معمار جهان را جشن می‌گیرند. رسوم دینی از قبیل نامگذاری بچه‌ها، آیین از شیر گرفتن کودک، آیین آشنا ساختن، پسری از کاسب بالا به حقوق و وظایف خود است. در این آیین رشته مقدس را به عنوان رمز تازه به او می‌دهند و کلمه دوباره زائیدن از همان جا است. ویواها، آیین ازدواج و شرادا (احترام) آیین مرده سوزی است. برخی از هندوها نیز مانند بائول‌ها در بنگال هیچگونه آیین و آداب مذهبی را انجام نمی‌دهند.

جهانگرد فرانسوی ـ فرانسوا برنیه ـ در قرن هفدهم با چند رهبر روحانی هندوی شهر بنارس به گفتگو می‌پردازد. برنیه از آن ها می‌پرسد که: «شما چگونه در برابر مجسمه پرستی هندوئیسم و آیین‌های نیایش هندوئی این چنین بردبار هستید؟‌رهبران روحانی هندو چنین پاسخ می‌دهند که براستی ما در معابدمان، مجسمه‌های گوناگون داریم و به تمامی آنها احترام فراوان می‌گذاریم و خود را به پای آنها می‌افکنیم و با آداب بسیار و آوردن گل، برنج، روغن معطر، زعفران، نقل، نارگیل و غیرو به آنان پیشکش می‌کنیم. با این همه، معتقد نیستیم که این پیکرها خود برهما یا ویشنو هستند،  بلکه آنان را تنها مجسمه و رمز نشاندهنده آنان می‌دانیم. ما از آنجا که اینها رمز خدا هستند، آنان را محترم می‌شماریم و به هنگام نماز خدا را می‌پرستیم، نه آن مجسمه ها را. در معابد ما مجسمه‌ها را پذیرفته‌اند، چرا که ما می‌پنداریم، چون چیزی ثابت، دارنده جان در برابر چشمان ما باشد، نیایش و اخلاص بیشتری گذاشته می‌شود. ولی در حقیقت تصدیق می‌کنیم که خدا مطلق است و تنها سروری است که بر همه تونا است».

هندوئیسم، خدا را نه تنها همه آگاه و دانا دانسته، بلکه حضور او را در همه چیز نیز پذیرفته است. نیایش‌های آلوار، ساده و از عشق عارفانه که سنت مکتب بکتی (مکتب عشق به خدا) است، سرشار می‌باشد.

در میان ادیان جهان، دین هندو، از نظر اعتماد به نظام طبقاتی – اجتماعی (کاست) دینی منحصر به فرد است. از نظر تاریخی، در جامعه هند، چهار کاست یا طبقه اجتماعی وجود دارد که افراد متعلق به هر یک از آنها باید شغل موروثی پدران خود را داشته و از ازدواج با افراد دیگر و حتی خوردن خوراک سر میز آنها، خودداری کنند. این طبقات به ترتیب و برتری، عبارتند از:

۱ – برهمنان ـ طبقه روحانیون و اندیشمندان می‌باشند.

۲ – کشاتریاها ـ طبقه نظامیان و سلاطین و حکام هستند.

۳ – وایشیاها ـ طبقه کشاورزان و صنعتگران می‌باشند.

۴ – شودراها ـ طبقه پایین جامعه هند مانند کارگران هستند.

جریان تقسیم بندی طبقات، همین طور ادامه یافته، بطوری که امروز بیش از پنجاه و هشت طبقه در هند وجود دارد که هر طبقه افراد خاص خود را در بر می‌گیرد.

در نظر طبقاتی هندو، روی هم، متجاوز از دو هزار طبقه جزء یا زیر طبقه گوناگون وجود دارد، علاوه بر این در حدود، ۳۰۰ میلیون نفر، افرادی به نام‌های متفاوت بی طبقه خارج از طبقه، هاریجانها هستند که رهبر فقید هند مهاتما گاندی نام بر آنها نهاده بود.

نجس‌ها یا از نظر حقوقی طبقات ضمیمه خوانده می‌شوند، تحت تاثیر تفکرات جدید، نظام طبقات کاست بشدت در حال فرو ریختن بوده و به خصوص نجس بودن از نظر قانون اساسی هند، غیر قانونی شناخته شده است.

دین هندو، از نظر سرسپردگی طرفداران، که ویژگی آنان تنوع بزرگ و مبهم بودن اعتقادت مذهبی شان است. در میان ادیان جهان نقش برجسته‌ای دارد. در هندوستان هیچکس مخالف اظهار نظر مذهب خود نیست و اگر همه مذاهب، روشن، معین و متباین بودند، هیچگونه مشکلی در راه بدست آوردن پاسخ دقیق وجود نداشت. در این کشور هیچکس به نوع اعتقاد همیسایه خود علاقه و توجهی ندارد بلکه، کاملا عاقلانه است که بداند آیا می‌داند با او غذا بخورد و یا از دست‌های او آب بیاشامد.

سال ۱۳۹۶